Profesor Nuno Maulide, redovni profesor u oblasti organske hemije na Univerzitetu u Beču izabran u zvanje gostujućeg profesora na 95. sjednici Senata Univerziteta u Banjoj Luci, a na prijedlog Naučno-nastavnog vijeća Prirodno-matematičkog fakulteta.
Profesor Maulide je redovni član Austrijske akademije nauka i vođa Christian Doppler laboratorije za entropijski orijentisan dizajn lijekova. Takođe, 2018. godine je proglašen austrijskim naučnikom godine od strane Austrijskog kluba prosvjetnih i naučnih novinara. Dobitnik je Ignaz L. Lieben i Tetrahedron Young Investigator nagrade. Profesor Maulide je autor više od 175 naučnih publikacija i dvije knjige, a njegovi radovi imaju više od 8300 citata u citatnoj bazi Google akademik.
Profesor Maulide je prvi izabrani gostujući profesor na Studijskom programu hemija i vodeći svjetski naučnik u oblasti hemijskih nauka. Njegovo prisustvo će inspirisati kako profesore tako i studente Studijskog programa hemija da teže najvišim standardima u izučavanju hemije. Ova saradnja će, bez sumnje, doprineti kvalitetu obrazovanja i naučnog rada na našem fakultetu, i predstavlja nastavak aktivnosti navedenih u Planu naučnoistraživačkog rada Studijskog programa hemija.
U saradnji sa prof. dr Elvirom Babajićem sa Univerziteta u Tuzli, tokom proteklih ljetnjih mjeseci smo se bavili istorijom formiranja ležišta i pojava glina u našoj zemlji koje imaju veze sa vulkanskim aktivnostima kako bismo ih vezali za sirovinske resurse i hemiju kojima se mi bavimo.
Ova kreativna i naučna priča počinje u Bratuncu, na nalazištu kaolina Zagoni, gdje su uzorkovani litološki varijeteti kaolina i kaolinisanih dacita, kao i neobični uzorci koji podsjećaju na boksit. Uzorci će biti predmet daljih istraživanja RIS BRIEFCASE projekta u kome smo partner. U međuvremenu, naš tim radi na edukativnoj „aktovki“ koja sadrži više priča o vulkanima koji su milionima godina unazad, svojim erupcijama definisali mineralna bogatstva Bosne i Hercegovine.
Inače, pojava vulkana bila je česta tokom formiranja kako okeanske, tako i kontinentalne Zemljine kore. Vulkanska aktivnost sa više aspekata povezana je sa hemijskim naukama. Senzorski mjeren hemijski sastav gasova koje ispuštaju neaktivni vulkani, naročito odnos količine CO2/SO2, pomažu u predviđanju budućih erupcija. Ove analize se danas rade čak i pomoću lakih dronova (https://www.nature.com/articles/s41598-022-21935-5). S druge strane, sudar lave sa morskom vodom može dovesti i do stvaranja oblaka pare hlorovodonične kiseline koja nosi veliki rizik za ljudski, životinjski i biljni svijet. Važno je napomenuti da postoji pozitivan uticaj vulkana na pojavu života na Zemlji. Upravo zahvaljujući vulkanskoj aktivnosti oslobođena je velika količina vode iz unutrašnjosti planete, a voda je osnova životnih procesa. Takođe, jedna od posljedica erupcija jeste i rasipanje piroklastičnog materijala (grčki: pyros-vatra, clastos-zrno) u širokom pojasu oko centra erupcije, a zavisno od hemijskog sastava same lave, pepeo može biti veoma bogat u mineralima koji prihranjuju zemljište.
Pored ispitivanja specifičnih minerala, u fokusu naših istraživanja je i reakcija geopolimerizacije kaolina. Mineralne materije poput kaolina nastale su kao posljedica erupcije vulkana. Vulkanske naslage nalaze se u izobilju u blizini aktivnog i neaktivnog vulkana, te danas velika područja litosfere obiluju mineralima koji su nastali tokom ovog procesa. Naslage nastaju hlađenjem magme tokom eksplozivnih vulkanskih erupcija. Interes za korištenje minerala koji su nastali upravo zbog vulkanskih djelovanja, u geopolimerima, je zbog njihovog visokog sadržaja silicijum dioksida i aluminijum oksida, koji čine osnovu u sintezi geopolimera. Naš cilj je ispitati sastav kaolina porijeklom iz naše zemlje, kao i njegovu potencijalnu primjenu, sa fokusom na „3D“ štampanje građevinskih objekata. Ovaj moderni i inovativni pristup izgradnje građevinskih objekata bi u velikoj mjeri mogao pomoći smanjenju negativnog uticaja čovjeka na planetu u decenijama koje dolaze. U narednih nekoliko mjeseci u sklopu RIS BRIEFCASE projekta, Marija Stojaković, naš mladi istraživač, baviće se ovom tematikom.
Istraživači našeg studijskog programa, Sunčica Sukur, ma i Marija Stojaković, učestvovale su na ovogodišnjem izdanju FEMS EUROMAT, poznatog međunarodnog kongresa koji je održan u periodu od 3-7. septembra 2023. godine na Geteovom Univerzitetu u Frankfurtu na Majni.
FEMS EUROMAT se održava svake dvije godine i jedinstvena je prilika istraživačima, naučnicima, inženjerima i studentima da razmijene ideje, podijele svoja istraživanja i saznaju o najnovijim dostignućima u nauci o materijalima i inženjerstvu. Tako su i naše kolegice imale priliku da predstave svoja istraživanja u sekcijama „Materijali za cirkularnu ekonomiju i održivost“ i „Prerada materijala“.
Generalno, značaj oblasti „Materijali za cirkularnu ekonomiju i održivost“ ogleda se u izazovima nauke o materijalima i rješenja za održivi razvoj kako bi se zaustavilo dramatično povećanje potražnje za materijalnim resursima. Jedan od primjera jeste globalna eksploatacija različitih sirovina koja je u posljednjih 40 godina porasla oko tri puta (na više od 90 milijardi tona). Ukoliko se scenario razvoja održivosti u kojem se ostvaruje kruženje materijala (ponovna upotreba, ponovna proizvodnja i reciklaža) ostvari, povećanje eksploatacije potencijalno se može umanjiti bar za 25%. Jednu od mogućnosti za poboljšanje kruženja materijala predstavila je i kolegica Sukur, na primjeru crvenog mulja, iz kojeg bi se potencijalno veoma efikasno mogao proizvesti magnetit visokog kvaliteta. Njen rad, zbog značaja same teme označen je kao istaknuto saopštenje u ovoj sekciji.
Kolegica Stojaković izlagala je u oblasti „Prerada materijala“, koja podrazumijeva najnovija eksperimentalna i teorijska dostignuća u preradi i proizvodnji različitih materijala. Uticaj proizvodnog procesa na svojstva finalnih proizvoda stavljen je u poseban fokus na svim simpozijumima zajedno sa aspektima savremenog razvoja materijala i procesa, kao što su održivost materijala i procesa, cirkularna ekonomija i mogućnost reciklaže. Naša tema je bila istraživanje o kaolinu i kaolinisanom granitu iz naše zemlje kao sirovini za geopolimere i druge potencijalne primjene u čemu imamo nove, do sada neobjavljivane rezultate zajedno sa industrijskim partnerom.
Drugu godinu za redom, naš Fakultet je bio domaćin konferencije “Materiajli bez granica” koju su osmislili naši mladi istraživači u okviru projekta RM@Schools.
.
„Bez granica“ je zaista i bilo! Četiri ekipe odličnih učenika takmičili su se u predmetima primijenjene hemije materijala. Prvo su imali odličnu razmjenu znanja.
.
Italijanski tim, RM ambasadori Liceo Roiti iz Ferare, pokazali su kako predaju hemiju metala mlađim đacima u svojoj školi i šire. Gimnazija Gradiška proučavala je termalne i mineralne vode u Bosni i Hercegovini, povezujući savremeni turizam i ljekovite potencijale sa antičkom istorijom Rimljana koji su prvi donijeli koncept banje na ove prostore.
.
.
Škola “Sveti Sava” iz Foče, malog, ali međunarodnog grada sa velikim Medicinskim fakultetom, duboko razmišlja o tome kako je važno prestati koristiti ugalj kao energent za očuvanje zdravlja stanovništva u svom regionu. Sa svojim nastavnicima su u najnovijoj literaturi učili da je prirodna eksfolijacija uglja odličan način za proizvodnju grafena, a koji je važan materijal koji se može koristiti za digitalizaciju i senzore novih generacija.
.
Konačno, pobjednik najbolje prezentacije bila je ekipa iz škole „Đura Jakšić“, koja nosi ime poznatog pjesnika. Proučavali su “vuneno čudo”, proces ekstrakcije lanolina. Svojim izlaganjem podigli su svijest o oko 3 miliona vunenih runa koje se u našoj zemlji godišnje bace, dok domaća kozmetička i farmaceutska industrija uvozi lanolin iz dalekih zemalja, po cijeni od €50/kg. Lanolin bi se tako lako mogao izdvojiti iz vune ovce pramenke i kao takav bi predstavljao nevjerovatno organski i čist proizvod.
.
Drugi dan, učenici su posjetili rudnik željeza ArcelorMittal Prijedor, fabriku Colorit, a konferencija je završena ručkom u Etno-selu/muzeju Ljubačke doline, gdje su učesnici imali priliku da uživaju u impresivnoj kolekciji minerala. Najveći uspjeh ove konferencije je povezivanje mladih ljudi iz različitih zemalja i tražićemo način da ovaj događaj nastavimo i u budućnosti.
Radionica na temu razvoja i primjene naprednih materijala i savremenih analitičkih tehnika održana je 7. jula 2023. godine u amfiteatru Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci.
Učesnici su imali priliku da prisustvuju predavanjima iz trenutno najaktuelnijih oblasti nauke koji su održali hemičari sa poznatih svjetskih univerziteta. Profesor Dušan Lošić sa Fakulteta za hemijsko inženjerstvo i napredne materijale Univerziteta u Adelaidu i direktor ARC Graphene Research Hub-a govorio je o razvoju i modifikaciji grafenskih materijala za primjenu u remedijaciji životne sredine i drugim primjenama.
Istraživački interesi grupe Lošić fokusirani su na grafen i druge napredne materijale i obuhvataju fundamentalne i primijenjene aspekte u nanotehnologiji, hemiji, nauci o materijalima, inženjerstvu, medicini i poljoprivredi. Rezultati istraživanja imaju za cilj da se bave problemima u zdravstvu, životnoj sredini, poljoprivredi i energetici.
Profesor Lošić je rukovodilac istraživačke grupe Lošić i jedan od vodećih svjetskih naučnika u oblasti grafena sa preko 24000 citata, te brojnim patentima koji su doveli i do pokretanja industrijske proizvodnje ovog materijala.
Drugo predavanje o najnovijim trendovima u oblasti elektroanalitičke hemije koji se odnose na ispitivanje površinskih pojava na elektrodama održao je Milomir Šuvira, doktorand iz oblasti analitičke hemije na Univerzitetu u Vašingtonu, a na kraju, predavanje je održala i prof. dr Altijana Hromić Jahjefendić sa Međunarodnog univerziteta u Sarajevu na temu primjene mineralnih i nanomaterijala u biomediciskim tehnologijama.
Radionica je završni dio trodnevnog treninga u sklopu koordinatorskog projekta DeepGreenInno na Studijskom programu hemija, gdje su kolege sa partnerskog Međunarodnog univerziteta u Sarajevu prošli obuku iz oblasti pripreme nanoporoznog, aktivnog uglja, te određivanja antioksidativnog kapaciteta kod biljaka izloženih stresu usljed zagađenja toksičnim metalima. Takođe, partnerski tim je prošao obuku o rukovođenju projektima iz programa Evropskog instituta za inovacije i tehnologije u čemu je Univerzitet u Banjoj Luci lider u Bosni i Hercegovini sa sedam realizovanih projekata.
Radionici su prisustvovali i prof. dr Zoran Vujković, pomoćnik ministra za naučnotehnološki razvoj i prof. dr Milica Balaban, prorektor za međunarodnu i međuuniverzitetsku saradnju Univerziteta u Banjoj Luci.
U sklopu SeconChan projekta i uz dodatnu podršku iz DeepGreenInno projekta tokom juna organizovana je studijska posjeta rudniku soli u Tuzli.
Ovom prilikom nastavnici, saradnici i studenti Studijskog programa hemija imali su priliku da se detaljnije upoznaju sa tehnološkim procesom u ležištu Tetima gde se natrijum-hlorid eksploatiše ekstrakcijom sa oko 800 metara dubine.
Proces eksploatacije je potpuno automatizovan uz korištenje veoma osjetljivih senzora i sistema daljinskog upravljanja. Nakon ekstrakcije, koncentrat soli se transportuje preko 16 kilometara u dvije velike industrije, i to u fabriku kuhinjske soli i fabriku natrijum-hidrogenkarbonata. Posebnu pažnju našeg tima privukla su pažljivo osmišljena rješenja za očuvanje prirodnog staništa i sprečavanje klizišta u području rudnika.
Posjeta je bila i dobra prilika da se razgovara o drugim mogućim primjenama natrijum-hlorida, posebno u tehnologijama koje omogućavaju tzv. zelenu tranziciju. Istraživanje tehnologije baterija na bazi natrijuma nedavno je privuklo pažnju naučne zajednice kao potencijalno održiva zamjena za litijumske baterije i rizike vezane za proizvodnju i upotrebu baterija na bazi litijuma.
Iako su još uvijek u fazi istraživanja, baterije na bazi natrijuma uskoro bi mogle da postanu konkurentne litijumskim baterijama u smislu gustine naelektrisanja i pouzdanosti, a posebno zbog niske cijene sirovine. Studenti su kroz diskusiju, koja je imala za cilj razvijanje preduzetničkog duha i kritičkog mišljenja, imali priliku da nalazište soli u Tuzli sagledaju i kao potencijalnu sirovinsku bazu za proizvodnju baterija u budućnosti.
Studijski program hemija posljednjih godina značajno je ojačao saradnju sa japanskim univerzitetima sa kojima ima više kolaborativnih publikacija.
Među stalno zaposlenim nastavnicima su i troje stipendista Matsumae fondacije, kao i jedan stipendista Vlade Japana. Posljednja u nizu značajnih aktivnosti vezanih za Japan jeste gostovanje profesora Jin Miyawakija sa Kyushu univerziteta.
Profesorov dolazak je realizovan uz podršku Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo kroz program sufinansiranja boravka stranih naučnika, kao i Ministarstva civilnih poslova u sklopu projektnih aktivnosti SeconChan projekta.
Boravak profesora Miyawakija bio je ispunjen konkretnim aktivnostima, od obilaska laboratorijskih kapaciteta, samog Fakulteta, Univerzitetskog grada i pojedinačnih diskusija i savjetovanja sa kolegama. Takođe, profesor je sa timom SP Hemija posjetio i kompaniju „Destilacija“ u Tesliću u kojoj su u toku pilot testiranja proizvodnje nanoporoznog uglja.
Profesor je fabrici ukazao i na važnost potpune valorizacije sirovina nastalih suvom destilacijom uglja, sa naročitim osvrtom na katran kao polimernu sirovinu potencijalno iskoristivu čak i u tehnologiji ugljeničnih vlakana visokih performansi. Sa druge strane, domaći inženjeri su pokazali veoma značajne rezultate u iskorišćenju toplote gasova i dima koji nastaju u procesima, koji su dovedeni na skoro potpuno iskorišćenje toplotne energije.
Profesor Miyawaki takođe je bio govornik i na ovogodišnjem NanoPol međunarodnom seminaru na temu „Aktivni ugljevi sa povećanim adsorpcionim kapacitetom: duboko tehnološko rješenje u efikasnom iskorišćenju toplotnih gubitaka“, a pridružio se i ostalim gostima u toku obilaska kompanije Belgrand. Razmjena je nastavljena u Sarajevu kod projektnih partnera na Međunarodnom univerzitetu u Sarajevu, kod kojih je Profesor Miyawaki proveo posljednja dva radna dana u obilasku kapaciteta i razmjeni sa kolegama, gdje je takođe održao predavanje.
Prilikom boravka, iskazana je želja za nastavak saradnje kroz razmjenu uzoraka, zajedničke publikacije, te nada da će doći i do razmjene studenata u skoroj budućnosti.
U sklopu dugogodišnje međuuniverzitetske saradnje između Slovačkog tehničkog univerziteta u Bratislavi i Univerziteta u Banjoj Luci u periodu od 13. 06. 2023. do 21. 06. 2023. na Studijskom programu hemija, Prirodno-matematičkog fakulteta, boravila je dr Andrea Machyňáková, sa pomenutog univerziteta. Ovo je još jedna od uspješno obavljenih razmjena kroz Erasmus+ program međunarodne kreditne mobilnosti – mobilnost studenata i osoblja visokog obrazovanja između Programa i partnerskih zemalja.
Dr Machyňáková je održala predavanje za studente I i II ciklusa Studijskog programa hemija studija na temu “Sample preparation in analytical chemistry” gdje su studenti imali priliku da unaprijede svoja znanja iz oblasti analitičke hemije. Predavanje je obuhvatilo nekoliko analitičkih metoda, SBSE (stirbar ekstrakcija), SPME (mikroekstrakcija na čvrstoj fazi) i SPE (ekstrakcija na čvrstoj fazi), njihove prednosti i mane, kao i postupak uzorkovanja. Dr Machyňáková je ovim predavanjem skrenula pažnju na važnost adekvatne pripreme uzoraka i mogućnosti poboljšanja osjetljivosti analitičkih metoda, pouzdanosti analitičkih rezultata, kao i produženja vijeka trajanja instrumenata.
Nakon predavanja u prostorijama Prirodno-matematičkog fakulteta prisutni su iskoristili priliku za diskusiju sa dr Machyňákovom o pomenutim analitičkim metodama i međuuniverzitetskoj saradnji.
Međunarodni seminar o dubokoj tehnologiji u nanomaterijalima i lancu zagađenja materijala (NanoPol2023) održan je 15-16. juna 2023. godine na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci.
Seminar je okupio veliki broj stručnjaka sa priznatih svjetskih univerziteta, kao i industrijskih partnera sa kojima organizator seminara, Studijski program hemija, ima dugogodišnju saradnju.
U okviru Nanopol2023 seminara predstavljen je projekat Duboka tehnologija u nauci o materijalima: ozelenjavanje inovativnog i poduzetničkog potencijala balkanskih visokoškolskih ustanova (Deep Tech in Material Sciences: Greening the Balkan HEIs Innovation and Entrepreneurial Potential), DeepGreenInno.
Tokom seminara prisutni su imali su priliku slušati o veoma aktuelnim temama u oblasti novih materijala, valorizacije otpada, dostignućima u tehnologiji površinske zaštite materijala, kao i o pitanjima održivosti evropskog lanca primarnih sirovina.
Seminar je otvorio pomoćnik ministra za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo prof. dr Zoran Vujković, a učesnicima su se obratili i prorektor za materijalne i ljudske resurse Univerziteta u Banjoj Luci, prof. dr Dalibor Kesić i dekan Prirodno-matematičkog fakulteta, prof. dr Goran Trbić.
Uvodno predavanje na seminaru održala je prof. dr Suzana Gotovac Atlagić, koja je kao koordinator predstavila aktivnosti DeepGreenInno i drugih projekata Studijskog programa hemija. Plenarno predavanje o najnovijim dostignućima u oblasti ugljeničnih nanomaterijala, kao i o mogućnostima primjene aktivnog uglja u takozvanim Deep Tech istraživanjima održao je profesor Jin Miyawaki sa Kjušu univerziteta u Japanu. Treba pomenuti da su gostovanje profesora Mijavakija omogućili su MNRVOID, kroz program sufinansiranja boravka stranih naučnika, kao i MCP u sklopu projektnih aktivnosti SeconChan projekta. T
akođe, profesor Vladimiro Dal Santo iz Istraživačkog savjeta Italije, izlagao je na temu primjene katalitičkih materijala u biorafinisanju, a profesorica Maria Nikolova sa Ruse univerziteta iz Bugarske, na temu primjene savremenih tehnologija u zaštitnim premazima.
Tokom dva dana na Prirodno-matematičkom fakultetu, promovisana je i COST asocijacija, kao najstariji evropski okvir za umrežavanje, kao i projekti WBC-RRI.NET i RIS BRIEFCASE sa promotivnim info-štandovima. Koordinatorka projekta RIS BRIEFCASE, dr Lidia Gullon sa Gómez Pardo fondacije iz Sevilje, takođe je održala izalaganje i skrenula pažnju na zabrinjavajuće podatke o nepostojanju samoodrživog lanca mineralnih sirovina u Evropi.
Drugog dana seminara organizovana je posjeta kompaniji Belgrand iz Teslića, jedinoj evropskoj fabrici LED displeja formatiranih po želji kupca. Aktivnosti su nastavljene i na Međunarodnom univerzitetu u Sarajevu, koji je jedan od partnera u konzorcijumu DeepGreenInno projekta, gdje je održana edukacija za mlađe nastavnike i studente.
Studijski program hemija u procesu je potpisivanja ugovora za realizaciju svog prvog koordinatroskog projekta u programima Evropskog instituta za inovacije i tehnologiju (EIT).
Od 2017. godine Studijski program hemija je učestvovao u šest partnerskih EIT projekata, te je veliki trud i uspjeh u savladavanju metodologije pripreme projekta u ovoj grani Horizont Evropa programa, krunisan DeepGreenInno koordinatorskim projektom. Ovo je prvi koordinatorski projekat i u našoj zamlji, kao i u zemljama Zapadnog Balkana u ovom programu podrške nauci.
DeepGreenInno: Deep Tech in Material Sciences: Greening the Balkan HEIs Innovation and Entrepreneurial Potential je projekat sa ukupnim budžetom od €750 000 i ukupno osam partnera iz šest zemalja (Bugarska, Italija, Srbija, Grčka, Albanija i Bosna i Hercegovina).
Treba napomenuti da su pripremu aplikacije DeepGreenInno projekta podržali Ministarstvo za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske (MNRVOID) i Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine (MCP), što istovremeno predstavlja i jedan od najuspješnijih primjera namjenskog korištenja domaćih programa podrške pripremi projekata iz okvira Horizont Evropa.
Otvaranje svih 16 projekata koji su dobili finansiranje u ovom pozivu, upriličeno je u Pragu u vidu radionice održane 29-30. maja 2023. godine, gdje su prisustvovala četiri tima iz našeg konzorcijuma. Takođe, događaj u Pragu je bio i prva radionica za obuku u definisanju Akcionog plana za inovacije i vizije projekata (IVAP).
Nakon ovog događaja, na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci je 15. juna 2023. godine održan i prvi zvanični sastanak cijelog projektnog konzorcijuma na kome su definisani planovi za aktivnosti u toku realizacije projekta.
